Yazar: Beyza Kırbıyıkoğlu

1917 yılında kurulan Hanımlara Mahsus Eşya Pazarı Osmanlı Anonim Şirketi, Osmanlı tarihindeki ilk belgelenen kadın girişimcilik örneklerindendir.

Osmanlı Devleti’nde kadınların iş hayatında kendi şirketleri ile var olma girişimi beni oldukça heyecanlandırdı ve gururlandırdı. Gelin bu ilham verici yolculuğa birlikte bakalım.

Fransız Devrimi ile birlikte kadın haklarının belirginleşmeye başlaması, Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Fermanı sonrasında modernleşme süreci, kadınlar için okulların açılması, kadınların hukuk ve miras haklarında yapılan güncellemeler gibi etkenler zaman içerisinde kadınlara erkeklerle eşit haklara sahip olabilecekleri ortamı ve dönemi sunma yoluna girer.

Kadınların toplumsal hayata dahil olması, cinsiyet eşitliklerini ve haklarını sağlayabilme adımlarında önemli etkenlerden biri fikrimce 1895 yılında ilk sayısını çıkaran ‘’Kadınlara Mahsus Gazete’’dir. Kadınların ifade ve basın özgürlüğünün kısmi olarak dahi var olması oldukça önemlidir. 13 yıl boyunca yayına devam eden Hanımlara Mahsus Gazete’nin başyazarı Nigar Hanım ile gazetenin müdürü Şadiye Hanım’a Padişah II. Abdülhamid’in emri ile 1898 yılında Şefkat Madalyası verilmiştir.

19.Yüzyıl sonları ve 20.yüzyıl başlarında çıkan kadın dergilerinde kadınlar isteklerini, düşüncelerini paylaşarak birbirlerini etkilemiştir. Bu kadınların toplumsal anlamda bilinçlenmesi adına bir yöntem sayılabilmektedir.
Aynı zamanda 1910 yılında alınan Danıştay kararı ile kadınlar yasal olarak dernek kurup yönetme hakkına sahip olmuş ve bu alanda faaliyet sağlayarak topluluk oluşturmuştur.

Bu dönemde kadınlar özellikle fabrikalar olmak üzere çalışma hayatında hatrı sayılır bir oranda yer almaktadır. Hatta bu alanda Kadınları Çalıştırma Cemiyet-i İslamiyesi mevcuttur. Kadınların çalışma hayatına dahil olması desteklenmiş, diploma ile meslek edinmeleri de ödüllenmiştir. Örneğin Padişah V. Mehmed Reşad’ın emri ile 1914 yılında Hilali Ahmer’in (Kızılay) hastabakıcılık kursuna katılan ve diploma alan hanımlara Gümüş Sanayi Madalyası verilmesi emredilmiştir.

Fakat ne yazık ki kadınlar ve çocuklar erkeklerden daha düşük ücretler ile fabrikalarda görev almışlardır. 1909 yılında Bursa’daki ipek fabrikalarında günlük 3 kuruşa 14 saatten fazla çalışmaya zorlanan ve bu nedenle sağlıkları bozulan kadın işçilerin çalışma sürelerinin azaltılması gerektiği hakkında, Sadaret’ten Bayındırlık Bakanlığı’na telgraf gönderilmiştir.

Tüm bu süreçler sonrasında yıl 1917’ye ulaştığında ve Osmanlı tarihinin ilk kadın girişimcileri Fatıma Hasene; Fatıma Zehra; Ayişe İzzet Hanım ‘’Kadınlara Mahsus Eşya Pazarı Anonim Şirketi’’ni kurmuştur. 1917 yılında Merkezi Dersaadet’de şirket teşkili kayıtlara geçmiştir.

İstanbul Sirkeci’de bulunan mağazada kadınlara mahsus tüm eşyalar üretilmekte ve satılmaktadır. Şirketin hanımların ihtiyacı olan her türlü eşyayı imal edip satacağı ve dikişle ilgili hizmet vereceği belirtilmiştir. Bu eşyalar arasında çeyizlik ürünler, elbiseler, kumaşlar, çantalar, kokular bulunuyordu. Çalışanların büyük çoğunluğu ise kadınlardan oluşuyordu.

Savaş sürecinde birçok kuruluş gibi Fatıma Hasene, Fatıma Zehra ve Ayişe İzzet Hanım’ın kurduğu bu şirkette işler zorlaşmaya başlamıştır. Yıl 1921’e geldiğinde ise Hanımlara Mahsus Eşya Pazarı Osmanlı Anonim şirketi, Eşya-yı Askeriye Anonim Şirketi'yle birleşerek Şark Eşya Pazarı Anonim Şirketi ünvanıyla teşkil olmuştur. Sonrasında ise şirketin akıbetine dair bir bilgi bulunmamaktadır.

Bu tarihi girişim keşke günümüzde varlığını sürdürebiliyor olsaydı.
Ben bir kadın olarak bize kadın haklarını miras bırakma yolunda çaba veren, tüm insanlık tarihi boyunca, geçmişte, günümüzde ve gelecekte var olma çabasını gösteren, başarılı ve alan fark etmeksizin başarılı olma potansiyeline sahip olan tüm kadınlara teşekkür ederim.

Ve tabii ki Mustafa Kemal Atatürk'e sonsuz teşekkürlerimle..

Kaynakça

• https://iksadyayinevi.com/wp-content/uploads/2022/01/ARSIV-BELGELERI-ISIGINDA-OSMANLIDA-KADIN.pdf
• https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/Sayfalar/eSatis/BelgeGoster.aspx?ItemId=20155657&Hash=575E9B74C78DB47003565A50702FC4751C3C988D0801B02C69B2B854D445BDCE&A=2&Mi=0
• Feminism and Feminist History-Writing in Turkey: The Discovery of Ottoman Feminism, Serpil Çakır
• Osmanlı Kadın Hareketi Öncülerinden Hanımlara Mahsus, Gazete’de İdeal Evlilik Ve Aileye Bakış, Gizem Öztürk
• https://istanbultarihi.ist/200-istanbulda-kurulan-anonim-sirketler-1887-1918