Yazar: Beyza Kırbıyıkoğlu
Grafik Tasarımın Tarihi
Grafik tasarım, görsel unsurlar ve dilsel mesajların uyumlu bir şekilde bir araya gelmesiyle etkili bir iletişim aracı haline gelmiştir. Afişler, bu anlamda toplumsal bilinç oluşturma, propaganda ve reklam gibi alanlarda büyük bir öneme sahiptir. Batı dünyasında, sanayi devrimi sonrası toplumda yaşanan hızlı değişimlerle birlikte afiş sanatı, modern toplumun görsel dilini şekillendiren önemli bir araç haline gelmiştir.
Türkiye’de ise grafik tasarım, Cumhuriyet’in ilanı ve Latin alfabesinin kabulüyle birlikte yeni bir döneme girmiştir. Bu dönemde afişler, modern Türkiye'nin imajını yansıtmak, toplumsal bilinç oluşturmak ve devlete ait politika mesajlarını iletmek amacıyla büyük bir rol oynamıştır. Grafik tasarım, yalnızca estetik bir ürün olmanın ötesinde, dönemin kültürel ve toplumsal yapısını yansıtan bir iletişim biçimi olarak karşımıza çıkmıştır.
Kenan Temizan: Moda Tasarım ve Grafik Sanatçısı
Kenan Temizan, Cumhuriyet dönemi grafik tasarımının öncülerinden biridir. 1895 doğumlu olan Temizan, Hukuk Fakültesi'ne başlamakla birlikte, askere alındığı 1914 yılında resimle ilgilenmeye başlamış ve Berlin Güzel Sanatlar Akademisi'ne kaydolarak grafik tasarım alanındaki kariyerine yön vermiştir. Almanya'da geçirdiği yıllar, Temizan’ın sanatsal yetkinliğini uluslararası arenada sergilemesini sağlamış, onun grafik tasarım ve afiş sanatındaki en önemli isimlerden biri olmasına yol açmıştır.
Temizan, Almanya’da dünyaca ünlü markalar için reklam afişleri hazırlarken, moda tasarımı ve afiş çizimleri arasındaki bağı da ortaya koymuştur. 1920-1945 yılları arasında, hem Türkiye’de hem de Almanya’da birçok önemli afiş çalışmasına imza atmış olan Temizan, ayrıca Moda Tasarımı üzerine profesörlük yapmıştır. Almanya'da moda dergileri için yaptığı kapak tasarımları, savaş dönemi film afişleri ve ünlü markaların reklamlarıyla dikkat çekmiştir.
Kenan Temizan'ın Türkiye ve Almanya’daki Afişleri
Temizan’ın afişleri, hem toplumsal hem de kültürel bağlam içinde anlam kazanır. Grafik tasarımcı olarak Temizan’ın, sosyal, kültürel ve politik bağlamdaki mesajları görsel unsurlarla birleştirme biçimi, hem Türkiye hem de Almanya’daki toplumsal yapıyı yansıtır.
Temizan’ın afişlerinde yer alan semboller, renkler ve metinler, döneminin ideolojik ve kültürel yönlerini yansıtan önemli göstergelerdir. Özellikle moda tasarımı alanındaki uzmanlığı, afişlerine Avrupai tarzda kadın figürleri ve estetik çizimlerle yansımıştır. Barthes’ın çözümleme metoduyla bu semboller ve görsel unsurlar incelenerek, hem grafik tasarımın hem de dönemin toplumsal yapısının derinlemesine bir analizi yapılabilir.
Türkiye’de Grafik Tasarımın Gelişimi
Cumhuriyet dönemiyle birlikte Türkiye’de grafik tasarım, sanayileşme ve modernleşme sürecine paralel olarak gelişmiştir. 1928’de Latin alfabesinin kabulüyle dilsel ifade biçimi değişmiş, afişler de bu yeni dilin en önemli taşıyıcılarından biri olmuştur. Özellikle 1930’lardan sonra, devletin ekonomik kalkınma hedefleri doğrultusunda yerli üretim ve tasarruf bilinci gibi mesajlar afişlerle halka iletilmiştir.
Kenan Temizan, Türkiye’de grafik tasarımın gelişimine büyük katkılar sağlamıştır. 1920’lerin sonlarından itibaren afiş tasarımlarıyla adından söz ettiren Temizan, sadece devlet kurumları için değil, aynı zamanda sosyal içerikli afişlerle de dönemin toplumsal sorunlarına dikkat çekmiştir. Temizan’ın Almanya'ya taşındıktan sonra yaptığı çalışmalar, Türkiye'deki afiş sanatını uluslararası düzeyde tanıtmış ve modern Türkiye'nin görsel dilini dünya ile paylaşmıştır.
Sonuç
Kenan Temizan’ın 1920-1945 yılları arasında ürettiği afişler, hem grafik tasarım hem de moda tasarımı alanlarında önemli bir miras bırakmıştır. Göstergebilimsel çözümleme yöntemleriyle bu afişlerin sosyal ve kültürel bağlamda nasıl bir anlam taşıdığı, dönemin toplumsal yapısını ve ideolojilerini nasıl yansıttığı anlaşılabilir. Temizan’ın çalışmaları, grafik tasarımın bir iletişim biçimi olarak ne kadar güçlü ve etkili bir araç olduğunu gösteriyor.
Grafik tasarım, yalnızca görsel estetikle sınırlı kalmayıp, toplumsal bilinç oluşturma, mesaj iletme ve kültürel bir miras bırakma gibi önemli işlevleri de üstlenmiştir. Kenan Temizan, bu anlamda, hem Türkiye’de hem de Almanya’daki afiş çalışmalarıyla grafik tasarım tarihine damgasını vurmuş, sanatın ve tasarımın birleşiminden ortaya çıkan güçlü bir iletişim aracını yaratmıştır.
Türkiye’de bulunduğu dönemde Kenan Temizan’ın afişlerinde Cumhuriyet Dönemi’nin modernleşme süreci, tasarruf bilinci, iktisadi kalkınma çalışmalarının izlerini görmekteyiz.
Bizlere dönemin grafik tasarım ve afiş kullanım amacını göstermektedir. Dönemin toplumsal analizini yapmak için bize bir veri sunmaktadır. Halkı bilinçlendirme amacı ile afişlerin yapıldığını, markaların Modern Türkiye izleri ile reklam afişleri yaptığını görmekteyiz.
Kenan Temizanın daha Almanya’ya gidip eğitim almadan evvel dahi kendine özgü renkleri, tipografisi ve dönemine göre oldukça modern bir tarzının olması dikkat çekicidir. Türkiye afişleri daha renkli ve samimidir.
Almanya’ya taşınması ile Moda Tasarım üzerine aldığı eğitim, buradayken yaptığı afişlerinde özellikle kadın figürü üzerinden oldukça belirgin hale gelmiştir.
Almanya’nın modern, Avrupai tarzı bu afişlerde sıkça yer alır. Lüks giyimler, lüks mekanlar resmedilir. Türkiye’ye kıyasla çok daha zengin, lüks ve Avrupai bir görünüm vardır. Dönemin Art Deco üslubu Temizan’ın afişlerinde belirgin bir şekilde görünmektedir.
Markaların ana pazarlama hedefinde de lüks ve zenginlik ve zerafet vardır.
Kenan Temizan güçlü deseni, kompoziyon anlayışı, akıcı tipografi kullanımı ve modern dili yansıtması ile dikkat çekmektedir. Afişlerinde Barthes üslubuna uygun olarak, Temizan sıkça görünenin ardındakine odaklanır. Yan anlamlar boldur. Temizanın film afişlerinde ise Hitler döneminin karanlık etkisini görmekteyiz. Afişlere ilk bakıldığında görünmeyenler biraz incelendiğinde ve Tipografi ile buluştuğunda anlamlanır. Bu da dönemine göre Temizan’ın ne kadar başarılı bir tasarımcı olduğunu gösterir niteliktedir.